U ovom članku ide jedna jako neobična priča. Riječ je o tri kćerke koje su se udale i majke koja mnogo brine o njima ali možda malo previše iskazuje tu brigu. Kćerke su se udale i majka je bila zabrinuta zbog toga što su one neiskusne. Dogovorili su se da joj kćerke jave kako je prošla prva bračna noć.
–Dnevno deset puta, tokom sedmice svih sedam dana i to u oba smjera.
South African Airways (SAA) je nacionalna aviokompanija Južnoafričke Republike i jedna od najpoznatijih aviokompanija afričkog kontinenta, s bogatom historijom, izazovima i velikim simboličnim značajem. Njena priča proteže se od početka 20. stoljeća, kroz kolonijalno doba, aparthejd, međunarodne sankcije, pa sve do postaparthejd perioda i današnjih ekonomskih turbulencija.
Početak i rani razvoj
South African Airways osnovana je 1. februara 1934. godine, kada je vlada Južne Afrike preuzela mali privatni prevoznički biznis pod imenom Union Airways i pretvorila ga u državnu kompaniju. U prvim godinama, flota se sastojala od nekoliko malih aviona koji su služili za unutrašnje linije, povezujući Johannesburg, Cape Town, Durban i druge gradove. Već tada je postalo jasno da će avijacija igrati ključnu ulogu u razvoju ogromne zemlje koja je imala velike udaljenosti i ograničenu kopnenu infrastrukturu.
Tokom Drugog svjetskog rata, kao i mnoge druge aviokompanije, SAA je imala ograničene operacije, ali je učestvovala u transportu i logistici za savezničke snage. Nakon rata, fokus se prebacio na širenje međunarodnih linija, a kompanija je uvela prve transkontinentalne letove prema Evropi i kasnije Aziji.
Zlatno doba (1950–1970)
Nakon rata i u periodu brzog globalnog razvoja civilnog zrakoplovstva, South African Airways ušla je u tzv. zlatno doba. Tada su uvedeni moderni mlazni avioni poput Boeing 707 i kasnije Boeing 747, koji su omogućili brže i udobnije putovanje.
SAA je 1960-ih godina bila prepoznata kao luksuzna aviokompanija, poznata po visokom standardu usluge, kvalitetnoj hrani i sigurnosti. Njeni avioni letjeli su na prestižnim rutama prema Londonu, Frankfurtu, New Yorku, Sydneyu i Hong Kongu. S obzirom na geografsku lokaciju, često su služili i kao ključna tranzitna tačka između Evrope, Azije i Latinske Amerike.
Period aparthejda i izolacija
Međutim, međunarodni položaj kompanije drastično se promijenio zbog politike aparthejda. Od 1960-ih do 1980-ih godina Južna Afrika bila je sve više izolovana od ostatka svijeta zbog rasističkog režima. Mnoge države i organizacije uvele su sankcije, a aviokompanije i aerodromi širom svijeta prestali su sarađivati sa SAA.
Kompanija je bila prisiljena da zaobilazi afričke zemlje koje nisu dozvoljavale njihovim avionima prelet. To je značilo da su rute bile duže, skuplje i operativno složenije. Primjerice, letovi iz Johannesburga do Evrope morali su praviti tehnička slijetanja na ostrvima poput Lisabona, Ilha do Sal (Cape Verde) ili Las Palmas (Kanarski otoci). Uprkos tome, SAA je nastavila da održava visoke standarde usluge, a unutar zemlje bila je dominantna i praktično bez konkurencije.
Obnova i globalna ekspanzija (1990–2000)
Pad aparthejda 1994. godine označio je novi početak i za South African Airways. Zemlja se otvorila prema svijetu, a SAA je dobila priliku da se ponovo pozicionira kao glavna afrička aviokompanija. Kompanija je modernizovala flotu, uvodila Airbus A340 i Boeing 747-400 avione, te značajno proširila međunarodnu mrežu.
Godine 2006. SAA se pridružila Star Alliance-u, najvećem globalnom savezu aviokompanija, što je značilo integraciju s partnerima poput Lufthanse, United Airlinesa, Singapore Airlinesa i drugih. To je omogućilo bolju povezanost i povećanje broja destinacija dostupnih putnicima.
Finansijske krize i problemi
Iako je kompanija imala snažan period rasta nakon 1994, problemi su počeli ubrzo izlaziti na vidjelo.
-
Loše upravljanje i korupcija: SAA je često bila kritikovana zbog političkog uplitanja u poslovanje, imenovanja menadžera bez iskustva i finansijskih malverzacija.
-
Visoki troškovi: Zbog dugih ruta, skupog održavanja i loše optimizacije, kompanija je imala velike troškove koji su nadmašivali prihode.
-
Konkurencija: Na domaćem tržištu pojavile su se jeftinije aviokompanije poput Kulula i Mango Airlines (ironično, Mango je bio SAA-ina low-cost podružnica, ali je i sama ušla u finansijske probleme).
-
Globalna konkurencija: Aviokompanije s Bliskog istoka, posebno Emirates, Qatar Airways i Etihad, preuzele su veliki dio tranzitnih putnika iz Afrike ka ostatku svijeta.
Do 2010-ih, kompanija je već bila u stalnim finansijskim poteškoćama. Južnoafrička vlada je više puta spašavala SAA sa milijardama dolara subvencija i kredita.
Posljednja dekada i restrukturiranje
Ulazak u 2020-te godine bio je posebno težak za South African Airways. Kompanija je već bila u restrukturiranju, a onda je pandemija COVID-19 gotovo potpuno zaustavila putnički saobraćaj.
U 2020. SAA je bila primorana da obustavi gotovo sve letove i uđe u proces poslovnog spašavanja (“business rescue”). Većina flote je prizemljena, a broj zaposlenih smanjen. Vlada je tražila privatne investitore koji bi pomogli u održivosti.
Godine 2021. dogovoreno je da 51% vlasništva preuzme konzorcijum Takatso, dok vlada zadrži 49%. Ovaj potez označio je pokušaj da se kompanija privatizuje i spasi od stalnih državnih subvencija.
Danas i budućnost
Danas je South African Airways mnogo manja kompanija nego u svojim zlatnim danima. Flota je svedena na svega nekoliko aviona, uglavnom Airbus A319 i A320 za regionalne letove, te ograničen broj Airbus A330 za međunarodne rute. Fokus je stavljen na profitabilne linije unutar Afrike (npr. Lagos, Accra, Harare) i samo nekoliko međunarodnih destinacija.
Uprkos svemu, brend i dalje ima simboličan značaj za Južnu Afriku. Za mnoge putnike, SAA predstavlja nacionalni ponos, a mnogi se nadaju da će kroz restrukturiranje i partnerstva ponovo postati respektabilan igrač u afričkom i svjetskom zrakoplovstvu.
South African Airways je priča o usponu i padu – od luksuzne aviokompanije poznate širom svijeta, preko politički izolovanog prevoznika, do simbolične borbe za opstanak u modernoj eri avijacije. Njena historija odražava sve kontraste same Južne Afrike: bogatstvo i raskoš, političke turbulencije, međunarodnu izolaciju, nadu u obnovu i realnost ekonomskih izazova.
Budućnost SAA ostaje neizvjesna. Ako uspije pronaći balans između državne podrške i privatnog kapitala, uz fokus na održivost i profitabilnost, postoji šansa da se ponovo vine visoko. Ako ne, mogla bi ostati tek sjena svoje nekadašnje slave, podsjetnik na to kako loše upravljanje može urušiti i najponosnije nacionalne simbole.
