Jedna zanimljiva priča spremna je za danas. Naime, riječ je o pripadniku Romske manjine koji je dobio na lutriji. Na pitanje kako je dobio, čovjek je počeo da objašnjava da je to povezano s njegovim snom. Međutim njegova priča dobija smiješan preokret.
–Uradi množenje.
Romi, narod čija je istorija obavijena velom tajne, zagonetnih putovanja i burnih sudbina, predstavljaju jednu od najfascinantnijih etničkih zajednica na svijetu. Njihovo porijeklo vuče se iz sjeverozapadne Indije, odakle su prije više od hiljadu godina krenuli na dug i neizvjestan put ka zapadu. Jezik, muzika, običaji i način života oblikovali su se u susretu sa različitim kulturama kroz koje su prolazili – od Perzije i Osmanskog carstva do Balkana i zapadne Evrope. Upravo zbog toga njihova tradicija predstavlja spoj orijentalnih i evropskih uticaja, što Romima daje onu prepoznatljivu posebnost koja ih i danas razlikuje od drugih naroda.
Istorijsko porijeklo i migracije
Naučnici lingvisti su još u 18. vijeku utvrdili da romski jezik potiče od sanskrita, starog jezika Indije, i da Romi dijele zajedničke korijene sa nekim kastama i nomadskim grupama s indijskog potkontinenta. Njihovo kretanje prema zapadu započelo je najvjerovatnije usljed političkih i vojnih pritisaka, gladi i potrebe za opstankom. Prolaskom kroz Iran, Armeniju i Bizant, Romi su preuzimali elemente lokalnih kultura, što je kasnije uobličilo njihov identitet. Do 14. vijeka već su bili prisutni na Balkanu, gdje su ostavili dubok trag, a ubrzo nakon toga pojavljuju se i u srednjoj Evropi.
Na evropskom kontinentu Romi su često bili dočekivani s nepovjerenjem, pa čak i neprijateljstvom. Njihova nomadska priroda, neobičan jezik i običaji činili su ih „drugačijima“. Vremenom su se počeli dijeliti na brojne grupe – Kalderari, Lovari, Gurbeti, Arliji i mnogi drugi – od kojih svaka ima specifične običaje i dijalekte. Ipak, zajednički korijen i osjećaj pripadnosti romstvu uvijek su ih povezivali, ma gdje živjeli.
Način života i običaji
Tradicionalni način života Roma bio je nomadski. Bavili su se zanatima poput kovačkog posla, korparije, trgovine konjima i proricanja sudbine. Njihove karavane kretale su se od sela do sela, nudeći ono što je tadašnjem stanovništvu bilo potrebno, a zauzvrat dobijali hranu, novac ili utočište. Vremenom, posebno nakon 19. vijeka, mnogi Romi počeli su da se stalno nastanjuju, gradeći naselja i kuće, iako je duh slobode i dalje ostao u njihovom kolektivnom biću.
Običaji su raznoliki, ali gotovo uvijek uključuju bogatu simboliku. Romska vjenčanja, na primjer, prava su proslava boja, muzike i veselja. Mlada je ukrašena zlatom, šarenim tkaninama i tradicionalnim nakitom, dok cijelo selo ili zajednica učestvuje u slavljima koja traju i po nekoliko dana. Roditeljstvo, poštovanje starijih i jaka porodična povezanost zauzimaju centralno mjesto u njihovim vrijednostima.
Muzika i umjetnost
Možda najprepoznatljiviji doprinos Roma svjetskoj kulturi jeste muzika. Njihov ritam, melodije i virtuoznost oduševljavali su generacije. U Španiji, Romi su dali flamenco; u Mađarskoj i Rumuniji, njihova violina i cimbal stvorili su posebne muzičke pravce; u Srbiji i Bosni njihova truba i harmonika postale su neizostavan dio svadbi i veselja. Mnogi muzički virtuozi romskog porijekla stekli su svjetsku slavu – od Đanga Reinhardta, jazz gitariste iz Belgije, do Esme Redžepove, „kraljice romske muzike“.
Pored muzike, Romi su poznati i po plesu, bajkama i pričama koje prenose s koljena na koljeno. Njihove legende često govore o putovanjima, slobodi, ali i o borbi protiv nepravde.
Društveni položaj i izazovi
Nažalost, istorija Roma obilježena je i velikim stradanjem. Tokom Drugog svjetskog rata nacisti su sistematski ubijali Rome u koncentracionim logorima. Procjenjuje se da je između 250.000 i 500.000 Roma stradalo u tom genocidu, koji je među njima poznat kao Porajmos. I poslije rata, diskriminacija i siromaštvo ostali su stalni pratioci njihovih zajednica.
U mnogim zemljama Evrope Romi se i danas suočavaju sa socijalnom isključenošću, lošim uslovima života, nedostatkom obrazovanja i predrasudama. Njihova naselja često su na marginama gradova, bez adekvatne infrastrukture i zdravstvene zaštite. Ipak, posljednjih decenija javljaju se brojni programi i inicijative koje imaju cilj da integrišu Rome u društvo, omoguće im obrazovanje i očuvanje kulturnog identiteta.
Savremeni Romi i identitet
Danas se broj Roma u svijetu procjenjuje između 10 i 12 miliona, a najviše ih živi u Evropi – naročito u Rumuniji, Bugarskoj, Srbiji, Makedoniji, Mađarskoj i Slovačkoj. Mnogi od njih nastavljaju da čuvaju svoje običaje, dok drugi nastoje da se u potpunosti integrišu u društva u kojima žive. Zanimljivo je da se romska dijaspora proteže i na Ameriku, Brazil, pa čak i Australiju.
Savremeni romski identitet je složen – između želje za očuvanjem tradicije i potrebe za uklapanjem u moderno društvo. Sve više mladih Roma danas studira, bavi se umjetnošću, sportom, politikom i novinarstvom, dok romske organizacije širom svijeta rade na jačanju njihovih prava i vidljivosti.
