Tokom devetnaestog vijeka u Americi, odnosno današnjim sjedinjenim Američkim Državama postojao je jedan termin Divlji Zapad. Odnosio se na određene predjele koji su imali stalne probleme sa razbojnicima, oružje je svako nosio i svakodnevno se koristilo a još uvijek su postojali Indijanci.
–Au sreća tvoja da si musliman, inače bih ti uzeo život.
Divlji zapad: Legenda, stvarnost i mitologija jedne epohe
Divlji zapad – to dvoje riječi odmah prizivaju slike galopirajućih konja, duela pod užarenim suncem, kauboja sa šeširima nisko spuštenim preko očiju, razbojnika koji pljačkaju vozove i šerifa koji s revolverom u pojasu pokušava da održi red u prašnjavim gradovima na rubu civilizacije. Ali ispod tog romantiziranog sloja koji nam je oblikovao Holivud, skriva se mnogo kompleksnija i dublja priča o pohodu prema zapadu, sukobima civilizacija, snovima o bogatstvu i slobodi, i o jednoj od najuzbudljivijih i najdramatičnijih faza u historiji Sjedinjenih Američkih Država.
Početak velike seobe: san o zapadu
Sve je počelo s idejom “Manifestne sudbine” – uvjerenjem da su Amerikanci, bijeli doseljenici evropskog porijekla, predodređeni da osvoje čitav kontinent, od atlantske do pacifičke obale. Ova ideja postala je ideološka kičma ekspanzionističke politike 19. vijeka, a Divlji zapad bio je njen front. Ljudi su napuštali siromašne farme i gradove u istočnim državama, u potrazi za novim početkom – zemljom, slobodom, zlatom ili jednostavno avanturom.
Neki su se odlučili za velike putne karavane koje su mjesecima prelazile opasne rute poput Oregonske staze, dok su drugi slijedili vijesti o otkrićima zlata u Kaliforniji, Koloradu ili Montani. Do 1849. godine, tzv. “zlatna groznica” zahvatila je zemlju – stotine hiljada ljudi kretalo je na zapad, svako s nadom da će pronaći bogatstvo i promijeniti svoju sudbinu.
Gradovi bez zakona: gdje je pravda bila na nišanu
Naselja su nicala preko noći, često bez zakonske infrastrukture. Tu su se rađali legendarni gradovi poput Deadwooda, Tombstonea, Dodge Cityja i Abilenea – mjesta u kojima je život bio jeftin, a pištolj najefikasniji sudac. Ljudi su dolazili iz svih krajeva svijeta: bivši robovi, Kinezi, Irski imigranti, meksički radnici, bivši vojnici, odmetnici, kockari i prostitutke. U toj heterogenoj mješavini, zakoni su se često pisali krvlju.
Šerifi i maršali – poput Wyatta Earpa, Billa Hickoka ili Bat Mastersona – bili su često jedini garant reda. Ipak, njihova pravda bila je selektivna i često u službi bogatih zemljoposjednika, vlasnika saloona i željezničkih magnata. Sukobi su izbijali zbog zemlje, žena, karata ili jednostavne uvrede. Dvoboji u podne nisu bili svakodnevnica kao u filmovima, ali jesu bili simbol krvave realnosti tog doba.
Kauboji: više od mitskog junaka
Kauboji su, bez sumnje, postali ikone Divljeg zapada. Ali istina o njima često je daleko od romantične slike junačkih pastira na konjima. Bili su to uglavnom mladi, neobrazovani muškarci koji su vodili stoku stotinama kilometara kroz opasne teritorije. Njihov život bio je iscrpljujući, neizvjestan i često usamljen. Spavali su pod vedrim nebom, hranili se skromno, a opasnosti su vrebale iz svakog grma – od indijanskih napada do zmija, razbojnika i oluja.
Zanimljivo je da su mnogi kauboji bili Afroamerikanci, Meksikanci i čak bivši robovi koji su nakon Građanskog rata tražili slobodu i posao. Međutim, popularna kultura ih je gotovo potpuno izbrisala iz kolektivne memorije, kreirajući gotovo isključivo bijele heroje s Marlboro cigaretom među zubima.
Sukob civilizacija: Indijanci i osvajanje
Možda najtragičnija strana priče o Divljem zapadu jeste sudbina domorodačkih plemena. Prije dolaska bijelih doseljenika, čitav kontinent bio je dom stotinama plemena, svako s vlastitim jezikom, religijom, običajima i društvenom strukturom. Iako su neki pokušavali koegzistirati, većina kontakata s novopridošlicama završavala je sukobima.
Nasilna oduzimanja zemlje, masakri, prisilne relokacije (najpoznatiji je “Put suza”), kao i širenje bolesti poput velikih boginja, doveli su do decimiranja indijanskog stanovništva. Poznate bitke poput one kod Little Bighorna (u kojoj je poginuo pukovnik Custer) i pokolja kod Wounded Knee ostale su simboli otpora, ali i tragedije jednog naroda koji je gotovo izbrisan.
Tehnologija i korporacije: željeznica, nafta i kraj romantike
Krajem 19. vijeka, s pojavom željeznica koje su povezale istok i zapad, Divlji zapad počeo je gubiti svoju “divlju” prirodu. Željezničke kompanije postale su nove sile koje su diktirale sudbinu čitavih regija, a uz njih su došle i banke, telekomunikacije, velike farme, industrijska eksploatacija i zakoni – pisani u Washingtonu, daleko od prerija.
Nafta i rudače dodatno su promijenile pejzaž. Novi bogataši dolazili su s aktovkama, a ne s revolverima. U tom periodu započinje i kraj ere kauboja. Stoka se više nije morala voditi stotinama kilometara – vozovi su to radili umjesto ljudi. Graničarski gradovi postajali su sve više nalik na moderne urbane centre, a revolveri su sve češće zamjenjivani sudskim parnicama i birokratijom.
Divlji zapad kao mit
Iako je realni Divlji zapad trajao svega nekoliko decenija (otprilike od 1865. do 1895. godine), njegova simbolika ostala je živa i danas. Holivud je od njega stvorio čitav žanr – vestern. Glumci poput Johna Waynea, Clinta Eastwooda, Garyja Coopera i mnogi drugi pretvorili su kauboje u legendarne junake, a filmovi su romantizirali stvarnost u kojoj je nasilje, siromaštvo i bezakonje bilo svakodnevno.
Ali uprkos toj mitologizaciji, Divlji zapad i dalje ostaje fascinantna stranica historije – svjedočanstvo o ljudskoj potrebi za slobodom, snovima o novom početku, i tamnoj strani napretka. Bio je to prostor ne samo sukoba i pohlepe, već i nevjerovatne izdržljivosti, prilagodljivosti i nade.
Nasljeđe Divljeg zapada
Danas su tragovi Divljeg zapada prisutni u brojnim sferama američkog društva: od politike koja veliča individualizam, preko popularne kulture, do turizma u Arizoni, Novom Meksiku i Teksasu. Stari gradovi sačuvani su kao istorijski spomenici, a festivali prerušavanja u kauboje i učestvovanje u rodeo manifestacijama i dalje okupljaju hiljade posjetilaca.
Ali istinsko nasljeđe tog perioda leži u njegovim kontrastima: u sudaru civilizacija, snovima o boljem životu, ljudskoj hrabrosti i ljudskoj okrutnosti. Divlji zapad nas podsjeća koliko brzo se mogu stvoriti i urušiti čitavi svjetovi – i koliko je često najneuređeniji prostor zapravo najdublje ogledalo društva.
