Današnja priča nas vodi u lijepe školske dane. Nikada nismo imali bezbrižnijih dana, mnogi smo željeli da brzo prođu ali nismo bili svjesni da je to možda i najljepši period našeg života. U današnjoj priči profesor je ispao smotan jer je pokušao da ispituje pogrešnog učenika, kod takvih situacija nastaje ludilo i opšti smijeh u razredu.
–Čuj nema me u dnevniku, a jel bogati. Pa ja sam ovdje došao da popravim radijator, nemam ja veze s vašim dnevnikom.
Pojava škola jedna je od najvažnijih prekretnica u istoriji čovječanstva. Put od prvih neformalnih oblika učenja do savremene škole kakvu poznajemo danas bio je dug, spor i ispunjen promjenama koje su odražavale razvoj društva, filozofije, religije i tehnologije.
Prvi oblici obrazovanja – učenje kroz praksu
Prije nego što su postojale škole, znanje se prenosilo usmeno, kroz život i rad u zajednici. U najstarijim civilizacijama, poput onih u dolinama Nila, Tigra i Eufrata, stariji su učili mlađe kako da love, obrađuju zemlju, prave oružje i žive u skladu s običajima plemena. Obrazovanje je bilo praktično, a glavni cilj bio je očuvanje plemenskog identiteta i preživljavanje.
U tom periodu nije bilo pisma, pa su mitovi, legende i iskustva starijih bili jedini „udžbenici“. Takav oblik učenja nazivamo neformalnim obrazovanjem, i on je predstavljao osnovu iz koje će se kasnije razviti prve škole.
Stare civilizacije – kolijevka institucionalnog znanja
Stari Egipat
Prve prave škole pojavile su se u starom Egiptu oko 3000. godine prije nove ere. Egipćani su bili svjesni značaja pismenosti, posebno za pisare koji su vodili državne evidencije, trgovinske knjige i religijske zapise. Škole su bile vezane uz hramove i bile su dostupne uglavnom sinovima plemića i visokih službenika.
Učenici su učili čitati i pisati hijeroglife, kao i računati. Disciplina je bila stroga, a učitelji su se smatrali produženom rukom države. U Egiptu se rodila ideja da obrazovanje stvara „ljude reda“ i da školovanje nije samo prenos znanja, već i oblikovanje karaktera.
Mezopotamija
U Mezopotamiji su škole bile poznate kao eduba, što znači „kuća pločica“. Učenici su učili pisati na glinenim pločicama klinastim pismom. Škole su postojale već oko 2500. godine prije nove ere i bile su centri administrativnog i intelektualnog života.
Učitelji su bili visoko poštovani, a djeca su učila čitanje, pisanje, matematiku i osnovne zakone. Ovdje je po prvi put uveden pojam kurikuluma – određenog plana i programa učenja.
Stari Izrael i Kina
U starom Izraelu obrazovanje je bilo zasnovano na religiji. U sinagogama su se učili sveti spisi, a glavni cilj bio je poznavanje Tore. U Kini je, pak, škola postala put do društvenog uspjeha. Već u vrijeme dinastije Zhou (oko 1000. godine p.n.e.) obrazovanje je imalo centralno mjesto.
Kasnije su konfucijanizam i carevi uveli sistem ispita za državnu službu. Ovaj model, u kojem su testovi bili glavni način dokazivanja znanja, uticao je na formiranje ispitnih sistema širom svijeta.
Antička Grčka – kolijevka zapadnog obrazovanja
U Grčkoj se prvi put pojavila ideja o obrazovanju kao putu do moralnog, intelektualnog i fizičkog savršenstva. Grci su školu posmatrali ne samo kao način učenja, već i kao oblik razvoja duha i tijela.
Atina
U Atini su dječaci pohađali školu već od sedme godine. Učili su čitanje, pisanje, gramatiku, poeziju, muziku i gimnastiku. Cilj je bio razviti kalokagatiju – ideal skladnog spoja ljepote tijela i plemenitosti duha.
Kasnije su filozofi poput Sokrata, Platona i Aristotela postavili temelje zapadne pedagogije. Platon je u „Državi“ opisao idealni obrazovni sistem, dok je Aristotel osnovao Likion, prvu pravu instituciju visokog obrazovanja u Evropi.
Sparta
U Sparti, s druge strane, obrazovanje je bilo usmjereno na vojnu disciplinu. Djeca su od malih nogu učena poslušnosti, izdržljivosti i ratnim vještinama. Spartanski sistem bio je suprotnost atinskom, jer je fizička snaga bila važnija od intelektualnih sposobnosti.
Rimsko carstvo – obrazovanje za elitu
Rimljani su preuzeli mnogo od Grka, ali su dodali praktičnost i organizaciju. Prve rimske škole bile su privatne, a nastava se održavala u domovima učitelja. Kasnije su nastale gramatičke škole i retoričke škole u kojima se učila gramatika, logika i javno govorništvo – ključne vještine za karijeru u politici i pravu.
Rimski filozof i učitelj Kvintilijan napisao je djelo Institutio oratoria, u kojem je izložio principe obrazovanja koji su uticali na evropsku pedagogiju sve do renesanse.
Srednji vijek – škola pod crkvenim okriljem
Nakon pada Zapadnog rimskog carstva, obrazovanje je u velikoj mjeri preuzela Crkva. U manastirima i katedralama su nastale prve srednjovjekovne škole.
Učenici su učili latinski jezik, teologiju, logiku i aritmetiku. Obrazovanje je bilo dostupno samo sveštenstvu i plemstvu. Pojavljuju se monastičke škole, katedralne škole i kasnije univerziteti – najznačajnije institucije tog doba.
Nastanak univerziteta
Prvi univerziteti nastali su u 11. i 12. vijeku u Italiji i Francuskoj.
-
Bolonjski univerzitet (osnovan 1088.) bio je centar pravnih nauka.
-
Univerzitet u Parizu razvio se iz katedralne škole pri Notre-Dame i postao poznat po teologiji.
-
Kasnije su osnovani univerziteti u Oksfordu, Kembridžu, Salamanki i Pragu.
Na univerzitetima su postojale četiri osnovne oblasti: teologija, pravo, medicina i slobodne umjetnosti (gramatika, logika, retorika, aritmetika, geometrija, muzika i astronomija).
Učitelji su bili tzv. magistri, a studenti su morali polagati ispite pred komisijama. Već tada se formirao model koji i danas postoji – sistem fakulteta i diploma.
Renesansa i humanizam – povratak čovjeku
Renesansa (14–16. vijek) donijela je novi pogled na obrazovanje. Čovjek je ponovo stavljen u središte pažnje. Umjesto da se znanje uči napamet, počelo se razvijati kritičko mišljenje.
Humanisti poput Erazma Roterdamskog i Vittorina da Feltrea zastupali su ideju da obrazovanje treba razvijati i duh i tijelo. Nastava je uključivala jezike, filozofiju, muziku i umjetnost. Pojavom štamparije (Gutenberg, 15. vijek), knjige su postale dostupnije, što je omogućilo širenje znanja van zidina crkve.
Prosvjetiteljstvo i moderne škole
U 17. i 18. vijeku, u doba prosvjetiteljstva, školstvo doživljava ogroman napredak. Filozofi poput Johna Lockea i Jeana-Jacquesa Rousseaua naglašavali su važnost individualnog razvoja i slobodnog mišljenja. Rousseauovo djelo Emil ili o vaspitanju (1762.) revolucionisalo je shvatanje djetinjstva i obrazovanja.
U mnogim evropskim zemljama uvodi se obavezno osnovno obrazovanje. Pruska je 1763. prva donijela zakon kojim je škola postala obavezna za svu djecu – model koji će preuzeti i druge zemlje.
Industrijska revolucija i masovno školstvo
Tokom 19. vijeka, industrijalizacija je promijenila lice svijeta. Radničkoj klasi bilo je potrebno osnovno znanje čitanja, pisanja i matematike kako bi učestvovala u novom ekonomskom sistemu.
Škole su postale javne, državne i besplatne. Učionice su bile organizovane po razredima, nastavnici su dobili formalnu obuku, a uvedeni su standardizovani udžbenici. U ovom periodu nastaje i pojam učiteljice – žene su prvi put masovno uključene u prosvjetu.
20. vijek – škola za sve
Dvadeseti vijek donosi demokratizaciju obrazovanja. Nakon svjetskih ratova, obrazovanje postaje osnovno ljudsko pravo. Pojavljuju se škole za djecu sa posebnim potrebama, tehničke i stručne škole, kao i univerziteti otvoreni za sve slojeve društva.
Tehnološki razvoj (radio, televizija, kasnije kompjuteri i internet) uvodi nove metode učenja. Nastava postaje interaktivnija, a škole sve više postaju centri zajednice, a ne samo mjesta učenja.
21. vijek – digitalno doba i budućnost školstva
Danas škola više nije samo fizička institucija. Internet, digitalne platforme i vještačka inteligencija promijenili su način na koji učimo. Djeca uče putem interneta, videa, simulacija i virtuelnih učionica.
Cilj modernog obrazovanja više nije samo usvajanje činjenica, već razvijanje kritičkog mišljenja, kreativnosti i emocionalne inteligencije. Nastavnici su postali mentori, a učenici aktivni učesnici u procesu učenja.
U budućnosti, škole će vjerovatno postati još fleksibilnije, sa personalizovanim pristupom svakom učeniku, dok će granica između formalnog i neformalnog obrazovanja postajati sve tanja.
Od prvih hramova u Egiptu do digitalnih učionica današnjice, škole su prošle nevjerovatan put. One su ogledalo društva – mijenjale su se s njim, prilagođavale novim vrijednostima i tehnologijama. Ali suština je ostala ista: škola je mjesto gdje čovjek uči da bude bolji, pametniji i humaniji.
Kroz vijekove, obrazovanje je postalo više od prenošenja znanja – postalo je temelj civilizacije. Bez škola, ne bi bilo ni nauke, ni umjetnosti, ni kulture. U njima je sabrana sva nada čovječanstva u napredak i budućnost.
